De dijk als kapstok van het landschap en het dijkboek als ontwerp: Dijken van Nederland

_BOEKRECENSIE_ door Sanne van der Mijl

Topos recenseerde Dijken van Nederland, en werd vanwege de herdruk van Dijken van Nederland uitgenodigd voor een tour langs een aantal van ‘s lands mooiste dijken, volgens LOLA. In de tour vertelt Eric Jan Pleijster (LOLA) dat ook een boek een ontwerp kan zijn. Lees hieronder de boekrecensie en de daarop volgende dijkentour.

Boekrecensie

Dit enorme naslagwerk van LOLA beschrijft de dijk vanuit elk mogelijk perspectief. Het boek is makkelijk geschreven en leest daarmee prettig weg. Daarnaast is het zó rijkelijk geïllustreerd dat je elke keer als je het opnieuw openslaat nieuwe informatie ontdekt. Deze kan verwerkt zijn aanweerszijde van de pagina’s, maar ook aan de boven- en onderkant in de vorm van doorsnedes oftijdlijnen.

Voor het tot stand komen van dit boek hebben Eric-Jan Pleijster en Cees van der Veeken kilometers langs het gehele scala aan Nederlandse dijken afgelegd. Van Groningen tot aan Zeeland, maar ook de rivierdijken, de waterliniedijken en de delta-dijken hebben de revue gepasseerd. De dijken zijn door middel van vele foto’s en afbeeldingen minutieus in beeld en kaart gebracht.Het enthousiasme en de passie die beide auteurs voor de dijk moeten hebben gehad voordat zij deze opdracht aangingen voel je door de pagina’s heen.

Als lezer, word je door het boek meegenomen naar het ontstaan van dijken en terpen (nog voor de Romeinse tijd), via het heden (met vele foto’s, doorsnedes en verhelderende afbeeldingen) naar de toekomst met bijna futuristische tekeningen, ideeën en mogelijke toepassingen van dijken. Op een intelligente manier worden de ontwikkelingen van de dijk aan de historische, economische, sociale en politieke ontwikkelingen in Nederland gekoppeld en worden er verbanden gelegd tussen gebeurtenissen.

Het boek is ingedeeld in zes verschillende delen die logischerwijs elkaar opvolgen en aanvullen.Tussen de verschillende delen door zijn de 40 meest tot de verbeelding sprekende dijken van Nederland in meer detail besproken en geïllustreerd. Heldere en pagina-grote afbeeldingen en foto’s geven een goed beeld waar de desbetreffende dijk in Nederland ligt en hoe deze eruit ziet.

Het eerste deel van het boek vertoont qua opzet veel gelijkenis met een atlas. Het bestaat uit een aanzienlijk aantal verschillende, kleine thematische kaarten van Nederland. De dijk wordt hier in geuren en kleuren stelselmatig beschreven en gevisualiseerd. Verder zijn vijf essays van verscheidene landschap experts die ieder hun verhaal doen over dijken tussen de verschillende delen van het boek verwerkt. De keuze voor deze experts (Eric Luiten, Tracy Metz, Steffen Nijhuis, Henk Ovink en Hans Renes) geeft de brede kijk op de dijk weer die de auteurs hadden toen ze met dit naslagwerk bezig zijn geweest.

In dit bijzonder zorgvuldige en gedetailleerde verhaal van de dijk lijkt geen enkel aspect niet beschreven. Maar dit is juist ook de valkuil van het boek. In al haar gedetailleerdheid schept zij gaandeweg steeds hogere verwachtingen. En hierin lijkt zij haar doel voorbij te schieten: de beschrijving van de dijk blijft bij een (zij het mooie) analyse. Het is een boek dat met al haar informatie voorziening als atlas van de dijk gezien kan worden. Maar het is geen boek waarin er handvatten aan de lezer aangeboden worden. Deze vertaalslag dient men zelf te maken.

Al met al is dit boek een compleet naslagwerk over de Nederlandse dijken. Het is uitgebreid en gedetailleerd en verschaft nieuwe inzichten. Nederland heeft haar bestaan te danken aan de dijken, deze vormen de kapstok van het landschap. En juist daarom, om die kapstok te begrijpen en voor een goed begrip van het ons omringende landschap, mag dit boek niet ontbreken in de boekenkasten. Maar, misschien nog wel belangrijker, dit boek geeft je als lezer zin om hetzelfde te doen als de auteurs: de dijk op!

Dijkentour met Eric-Jan Pleijster (door Rosanne Schrijver en Arjen Venema) Vanwege de 1ste herdruk van Dijken van Nederland werd de Topos-redactie uitgenodigd voor een tour langs een aantal volgens LOLA ’s lands mooiste dijken. Eric-Jan Pleijster van LOLA leidt ons rond over drie van deze must-see dijken: de Bergse Linker Rottekade, de Schielands Hoge Zeedijk en de Groenendijk langs de Hollandse IJssel:

Startpunt: het Dakpark in Rotterdam, volgens Eric-Jan eigenlijk ‘het Dijkpark’, hoewel de constructie zelf niet de waterkerende dijk is, de echte dijk ligt er namelijk achter. Hier vertelt Eric-Jan over het Dijkenboek: wél typologieën, geen concrete ruimtelijke ontwerp-toolbox. Het kiezen, in kaart brengen en tekenen van de beschreven dijken was al een ontwerp op zich. Een ontwerp hoeft niet alleen in het landschap te gebeuren om impact te hebben, ook als naslagwerk heeft het effect.

Het Dakpark in Rotterdam, waar volgens Eric-Jan de gebouwen beter kunnen worden geïntegreerd om een waterkerende functie te hebben. Niemand heeft door dat het een dijk kan zijn.

In het verleden was de dijk meer een onderdeel van het dagelijks leven, waardoor er onder andere gewoond kon worden aan de dijk. Door steeds striktere regelgeving op het gebied van waterveiligheid, wordt een dijk nu meer gezien als een losstaand object waarbij niets in de weg mag staan om onze waterveiligheid te kunnen garanderen. Dit laat bijzondere kansen liggen, zoals te zien tijdens het vervolg van de tour over de Schielands Hoge Zeedijk richting het buitengebied over de Groenendijk. Als we zouden mogen kiezen, zouden we allemaal het liefst in een dijkhuis wonen in plaats van in een nieuwbouwwijk zonder enkele relatie met de dijk of het water, aldus Eric-Jan die al jaren op zoek blijkt te zijn naar een geschikt dijkhuis om in te wonen.

Eric-Jan vertelt langs de schaardijk

De tour vervolgt langs de bouwwerken die Rotterdamse achterland beschermen tegen het water. Eric-Jan vertelt over het effect dat het beschermen tegen het water heeft op onze ecosystemen. Dijken en dammen kunnen barrières vormen, denk aan de Afsluitdam, of waterkerende elementen kunnen juist bijdragen aan de biodiversiteit, zoals de lange dijklinten vol bloemrijke graslanden die je door het hele land kunt vinden.

De open dam van de stormvloedkering Hollandse IJssel vormt bijna geen barrière. Deze dam, als eerste van de Deltawerken voltooid, laat mooi zien hoe de mechanismes achter het beschermen van ons land in elkaar zitten. De vaarroute blijft bewaard, in combinatie met veiligheid en ook ecologische waarden. Deze mechanismen zijn goed te zien in de architectuur van de dam, in de constructie en de manier waarop pontificaal getoond wordt dat hier sprake is van bescherming tegen catastrofale overstromingen. Juist de aanwezigheid van dit soort bouwwerken en het mogelijk maken van de beleving van het water draagt bij aan de bewust wording van de gevaren dat het water heeft op onze samenleving. Ook dat is een doel van het boek, vertelt Eric-Jan: geef alle scholen van Nederland een boek zodat de toekomstige generaties zich bewust worden van het belang van dijken als de belangrijkste structuren in ons land.

De stormvloedkering Hollandse IJssel is een landmark waarin de werkende mechanismen goed te zien zijnHet werken aan de dijk is nooit klaar. Er ligt een grote kans voor landschapsarchitecten om hedendaags gebruik te integreren in de dijk, of het nou in de vorm is van een park, een meubelboulevard of een dijkhuis. We wachten op het boek dat over de nieuwe ontwerpen voor deze dijken verschijnt.

Dijken van Nederland Eric-Jan Pleijster, Cees van der Veeken (LOLA landscape architects) Met bijdragen van: Eric Luiten, Tracy Metz, Steffen Nijhuis, Henk Ovink en Hans Renes. Uitgeverij nai010, Rotterdam (2014) ISBN 978 94 6208 150 Nederlandstalig/Engelstalig Prijs €49,50 344 p.