Interview met Alexandra Rijke

Interview door Jens den Boer

Alexandra Rijke is docent culturele geografie en geeft voornamelijk les op de opleiding landschapsarchitectuur en ruimtelijke planning. Alexandra heeft onderzoek gedaan in onder andere de Balkan en het Midden-Oosten wat betreft grensmuren en de effecten hiervan op de samenleving. Alexandra hoopt als docent leerlingen te stimuleren om te denken met een zelfstandige, kritische en reflectieve blik.

REVIVAL VAN GRENSMUREN

Droombeeld

Men was ooit overtuigd van het idee van een vrije wereld. Dankzij de Europese Unie of de forse verbetering in transportmiddelen zoals de auto of het vliegtuig zou alles vlugger, beter en efficiënter moeten gaan. Deels klopte dit ook maar al gauw bleek dit droombeeld niet waterdicht. Er braken conflicten uit zoals in de Balkan in de jaren negentig. 9/11 was uiteindelijk echt het keerpunt en Alexandra is van mening dat vooral sinds de grens versterkingen zijn toegenomen. Alexandra merkt op dat dit ook op plekken gebeurde waar men het eigenlijk niet zou verwachten zoals Europa.

‘Men zag Europa toch als het toonbeeld van het naleven van mensenrechten, niet als de plek waar grensmuren en hun gewelddadige werkingen zo populair zouden zijn’

Showboaten

Volgens Alexandra functioneren muren meer als een manier om kracht en autoriteit uit te stralen, eigenlijk om een beetje te showen. Natuurlijk maken muren het lastiger om een bepaald gebied binnen te komen maar muren zullen nooit iedereen buitenlaten. Alexandra noemt als voorbeeld Amerika waar om de muur te omzeilen men met een toeristenvisa ernaartoe kan vliegen om vervolgens daar langer te verblijven dan het visa toestaat.

Mensen met hogere inkomens profiteren van een vrijere wereld, zij kunnen met hun middelen vrijwel overal werken en wonen. Mensen met een lager inkomen hebben vaak juist moeite met een vrijere wereld. Mensen in kwetsbare posities raken onzeker over bijvoorbeeld het behoud van hun banen. Alexandra ziet deze toename in onzekerheid gepaard gaan met een toename in populisme, een toename in leiders met uitspraken zoals: “Ik zal jullie wel beschermen, laten we die muur bouwen!” burgers vallen hiervoor: “Kijk, hij doet tenminste wat voor ons, deze muur houdt de vluchtelingen buiten!” Alexandra vindt dit onrechtmatig.

Constructies zoals muren of beveiligingscamera’s kunnen voor een bepaalde groep mensen geweld uitstralen. Het is maar net voor wie de constructie bedoeld is. Zijn de constructies niet voor jou bedoeld, dan zal je er hoogstwaarschijnlijk ook niet veel last van hebben. Als de muur wel voor jou bedoeld is, dan krijg je er toch een ander gevoel bij, een gevoel van: “Hier mag ik iets niet”. Muren kunnen dus voor bepaalde personen meer geweld uitstralen.

Geweld

Uit eigen ervaring tijdens onderzoek in de Balkan ervaarde Alexandra zelf geen moeite met het oversteken van de grens tussen Servië en Hongarije. “Europese mensen zijn vaak op veel plekken welkom”, zegt Alexandra, ze heeft daar dus ook vrij weinig last van de daar aanwezige camera’s en drones. Ze begrijpt dat dit soort constructies voor vluchtelingen veel gewelddadiger kunnen overkomen omdat bij de grensovergang in Hongarije de vluchtelingen ‘niet gewild’ zijn.

Ook tijdens onderzoek in Palestina merkte Alexandra het effect van muren en toezicht op burgers. Sinds de jaren negentig waren er in de Westelijke Jordaanoever al meerdere checkpoints en het aantal neemt alleen maar toe. “Geweld is daar gewoon een dagelijkse realiteit”, vertelt Alexandra. Toen ze haar onderzoek startte in 2013 sprak ze met een aantal burgers die vol goede hoop zaten en enthousiast waren over allerlei ideeën om hun leefomgeving te verbeteren. In 2019 toen ze weer sprak met deze burgers had iedereen het opgegeven, elke keer dat Alexandra terugkwam in het gebied bleek er weer een stad te zijn ommuurd of bleek dat er weer een extra checkpoint gebouwd was. “Echt deprimerend, er zat gewoon nul verbetering in”, zegt Alexandra.

‘Het is eigenlijk een soort van landjepik dat ze daar spelen’

Checkpoint 300

Checkpoint 300 is een checkpoint in de Westelijke Jordaanoever waar Alexandra onderzoek naar heeft gedaan. Checkpoint 300 is in de laatste jaren vergroot en gemoderniseerd met het doel om minder geweld uit te stralen. Alexandra is van mening dat dit een beetje een PR-trucje is.

De checkpoints worden bemand door jonge soldaten uit het leger. Het bewaken van een checkpoint wordt gezien als een lage positie binnen het leger en vaak zijn deze soldaten na een paar maanden ook weer weg. Daarnaast heb je de private security. Dit zijn echte beroeps bewakers en zijn vaak ook een stuk gewelddadiger. Met de modernisering van de checkpoints wil Israël minder soldaten en meer machines, uiteindelijk met als doel de checkpoints minder geweld te laten uitstralen.

Deze machines veroorzaken onzekerheid en onvoorspelbaarheid in de checkpoints. “Je weet nooit wanneer en waarom de scanner afgaat”, vertelt Alexandra. Alexandra stelt dat deze onvoorspelbaarheid een belangrijke rol speelt in het onderdrukken van de Palestijnse samenleving. Onvoorspelbaarheid zorgt er bijvoorbeeld voor dat je niet weet of je rit naar de universiteit tien minuten of twee uur gaat duren. Dit weerhoudt mensen ervan om plannen te gaan maken of om iets te gaan doen met hun leven. Zo onderdruk je de bevolking en zorg je ervoor dat de bevolking wegtrekt uit het gebied, wat het uiteindelijke doel is van de Israëlische regering.

REVIVAL VAN STUDEREN

Rendementsdenken

De laatste jaren is door de politiek een bepaald beeld geschetst van hoe onze samenleving zou moeten functioneren. Dit beeld is geschetst met oog op het rendementsdenken waarbij alles maar in cijfers, geld en rendement uitgedrukt moet worden. Alles moet zo efficiënt mogelijk. “Er wordt een beeld geschetst dat je zo snel mogelijk moet afstuderen zodat je zo snel mogelijk aan een baan kan komen,” zegt Alexandra.

‘Een ‘succesvol’ persoon heeft een huis met een partner en twee kinderen’

Ontwikkelen

Alexandra is van mening dat studeren meer is dan alleen punten halen, zo snel mogelijk afstuderen of de meest succesvolle stageplek vinden. “Natuurlijk is het supertof als je dat allemaal lukt, maar dit is niet het enige dat telt. Je moet als student ook bij een vereniging kunnen gaan of vrijwilligerswerk kunnen doen, of brak bij een college kunnen zitten”, zegt Alexandra. Je ontwikkelt jezelf ook als persoon tijdens het studeren, je krijgt inzicht in maatschappelijke discussies, je kan helemaal opgaan in het beoefenen van een sport, je krijgt nieuwe vrienden of zelfs wel een vriend of een vriendin, noem het maar op!

Als student heeft Alexandra zelf altijd hard gewerkt. Ze heeft acht jaar gestudeerd inclusief één jaar Arabisch en twee masters. Naast haar studie was ze ook actief bij studentenorganisatie Enactus. Enactus is een initiatief vanuit Wageningse studenten die met het opzetten van projecten mensen helpt.

Alexandra meent dat het verdwijnen van de studiefinanciering desastreus is geweest. En blijkbaar is het ook een grote fout van het kabinet geweest aangezien het leenstelsel komend schooljaar weer wordt geschrapt. In voorgaande jaren en hedendaags zijn er veel studenten die door het leenstelsel met een flinke schuld te maken hebben gekregen. Dit heeft bijvoorbeeld consequenties voor het sparen of het kopen van een huis. Dit geldt extra voor internationale studenten die vaak de volle pond betalen wat betreft de studiekosten.

Zonde

Alexandra merkt dat vooral bij de studie landschapsarchitectuur en ruimtelijke planning de werkdruk erg hoog ligt. Ze hoort van studenten dat ze vrijetijdsactiviteiten zoals sport of verenigingswerk moeten stilzetten door de drukte van het studieprogramma. Het is ook nog zo dat veel studenten zich tegenwoordig een studieachterstand niet kunnen veroorloven. Een jaar overdoen betekent nu voor veel studenten nog meer schulden. Dit vindt ze erg jammer omdat het spontane wat je als student allemaal kan doen een beetje wordt weggenomen.

‘Ga alsjeblieft lekker roeien!’

Alexandra ziet graag de studiedruk omlaag gaan, ze vindt dat het belangrijk is dat studenten voldoende ruimte krijgen voor hun persoonlijke ontwikkeling. Dit past ze ook toe in haar eigen vak Human Geography. Ze vraagt aan haar studenten om een opstel te schrijven over iets wat hen interesseert. Kies iets wat jij interessant vindt, en plak daar dan de relevante theorie aan vast. Ook twijfelt ze over de noodzaak van het bindend studieadvies of de harde knip, ook weer iets dat compleet gefocust is op het zo snel mogelijk afstuderen, het rendementsdenken.